Ukrainadaky söweş sebäpli ýüze çykan energiýa krizisi Russiýa we Europeanewropa Bileleşigi üçin ykdysady taýdan zyýanly bolup biler we netijede dünýä arenasyndaky beýik güýçler hökmünde azalmagy mümkin.Bu üýtgeşmäniň manysy, henizem düşnüksiz düşünilýär - iki ägirt güýç: Hytaý we ABŞ tarapyndan dolandyrylýan ikitaraplaýyn dünýä çaltlyk bilen barýana meňzeýär.

Sowuk uruşdan soňky ABŞ-nyň birtaraplaýyn agalyk etmeginiň 1991-nji ýyldan 2008-nji ýyldaky maliýe krizisine çenli dowam etjekdigini göz öňünde tutsak, 2008-nji ýyldan şu ýylyň fewral aýyna çenli Russiýanyň Ukraina çozan döwrüne, köp polýarlyk döwri hökmünde seredip bileris. .Hytaý çalt depginde ösýärdi, emma EUB-niň ykdysady göwrümi we 2008-nji ýyla çenli ösüşi dünýäniň iň uly güýçleriniň biri hökmünde kanuny talap berdi.Russiýanyň takmynan 2003-nji ýyldan bäri ykdysady taýdan gaýtadan dikeldilmegi we harby güýçleriň dowam etmegi ony kartada-da goýdy.Nýu-Deliden Berline, Moskwa çenli liderler köp ugurlylygy global işleriň täze gurluşy diýip gutladylar.

Russiýa bilen Günbataryň arasynda dowam edýän energiýa konflikti köp polýarlyk döwrüniň gutarandygyny aňladýar.Russiýanyň ýadro ýaraglary arsenaly gitmese-de, bu ýurt Hytaýyň ýolbaşçylygyndaky täsir sferasy üçin kiçi hyzmatdaş tapar.Energetika krizisiniň ABŞ ykdysadyýetine edýän täsiri, geosyýasy taýdan Waşington üçin sowuk rahatlyk bolar: Europeewropanyň guramagy ahyrsoňy materigi dost hasaplaýan ABŞ-nyň güýjüni peselder.

Arzan energiýa häzirki zaman ykdysadyýetiniň esasydyr.Energetika pudagy, adaty döwürde ösen ýurtlaryň jemi içerki önüminiň diňe ujypsyzja bölegini tutsa-da, sarp edişiň köpdügi sebäpli inflýasiýa we ähli pudaklara giriş çykdajylaryna aşa täsir edýär.

Electricityewropanyň elektrik we tebigy gaz bahalary, 2020-nji ýyla çenli bolan on ýylda taryhy ortaça 10 esse töweregi. Bu ýylky uly tolgunyşyk, tutuş Russiýanyň Ukrainadaky söweşi bilen baglanyşykly, ýöne şu tomus aşa yssy we gurakçylyk sebäpli güýçlenipdi.2021-nji ýyla çenli Europeewropa (Angliýany hem goşmak bilen) Russiýanyň importyna tebigy gazyň 40 göterimine, nebit we kömür zerurlyklarynyň ep-esli bölegine garaşlydy.Halkara Energetika Guramasynyň habaryna görä, Ukraina çozmazyndan birnäçe aý öň Russiýa energiýa bazarlaryny dolandyryp, tebigy gazyň bahalaryny ýokarlandyryp başlady.

Normalsewropanyň energiýasy adaty döwürde jemi içerki önümiň takmynan 2 göterimine düşýär, ýöne bahalaryň ýokarlanmagy sebäpli takmynan 12 göterime çenli ýokarlandy.Bu ululykdaky ýokary çykdajylar, Europeewropadaky köp pudaklaryň amallary azaldýandygyny ýa-da tutuşlygyna ýapylýandygyny aňladýar.Alýumin öndürijiler, dökün öndürijiler, metal arassalaýjylar we aýna öndürijiler tebigy gazyň ýokary bahasyna has ejizdir.Bu, Europeewropanyň ýakyn ýyllarda çuňňur çökgünlige garaşyp biljekdigini aňladýar, muňa garamazdan ykdysady çaklamalar näderejede üýtgeýär.

Has düşnükli: Europeewropa garyp bolmaz.Şeýle hem bu gyşda halky doňmaz.Irki görkezijiler materigiň tebigy gaz sarp edilişini azaltmak we gyş üçin ammarlaryny doldurmak üçin gowy iş edýändigini görkezýär.Germaniýa bilen Fransiýa, energiýa sarp edijilerdäki päsgelçilikleri azaltmak üçin ep-esli çykdajy bilen esasy hyzmatlary jemledi.

Munuň ýerine yklymyň ýüzbe-ýüz bolýan hakyky töwekgelçiligi, haýal ykdysady ösüş sebäpli ykdysady bäsdeşlik ukybyny ýitirmekdir.Arzan gaz, rus ygtybarlylygyna ýalan ynam bilen baglydy we bu hemişelik ýitdi.Senagat kem-kemden sazlanar, ýöne bu geçiş wagt talap eder we agyr ykdysady çökgünlige sebäp bolup biler.

Bu ykdysady kynçylyklar, arassa energiýa geçişi ýa-da UkraineB-nyň Ukrainadaky uruş sebäpli ýüze çykan bazar bozulmalaryna gyssagly garşylygy bilen hiç hili baglanyşygy ýok.Muňa derek, Russiýanyň gazylyp alynýan ýangyjyna, esasanam tebigy gaza endik döretmek baradaky Europeewropanyň ozalky kararlaryndan gözbaş alyp bolar.Gün we ýel ýaly täzelenýän çeşmeler arzan elektrik energiýasy bilen üpjün etmekde gazylyp alynýan ýangyçlaryň ornuny tutup bilse-de, tebigy gazlary senagat taýdan ulanmak üçin aňsatlyk bilen çalşyp bilmeýär, esasanam turbageçiriji gazyna ýygy-ýygydan aýdylýan alternatiw suwuklandyrylan tebigy gaz (LNG) has gymmat.Käbir syýasatçylaryň dowam edýän ykdysady tupan üçin arassa energiýa geçişini günäkärlemek synanyşyklary ýalňyş.

Europeewropa üçin erbet habar öňden gelýän tendensiýany birleşdirýär: 2008-nji ýyldan bäri EUB-niň dünýä ykdysadyýetindäki paýy azaldy.Amerikanyň Birleşen Ştatlary Uly çökgünlikden has çalt gutulsa-da, Europeanewropanyň ykdysadyýetleri güýçli göreşdi.Olaryň käbiri diňe krizisden öňki derejelere gaýdyp gelmek üçin birnäçe ýyl aldy.Bu aralykda, Hytaýyň ägirt ykdysadyýetiniň ýolbaşçylygyndaky Aziýanyň ykdysadyýetleri göze ilýän depginde ösmegini dowam etdirdi.

Bütindünýä bankynyň habaryna görä, 2009-2020-nji ýyllar aralygynda EUB-niň jemi içerki önüminiň ýyllyk ösüş depgini ortaça 0,48 göterim boldy.Şol döwürde ABŞ-nyň ösüş depgini takmynan üç esse ýokary bolup, ýylda ortaça 1,38 göterim boldy.Şol döwürde Hytaý her ýyl 7.36 göterim gülläp ösdi.Netijesi, EUB-niň global jemi içerki önümdäki paýy 2009-njy ýylda Amerikanyň Birleşen Ştatlarynyň we Hytaýyňkydan has köp bolsa-da, häzirki wagtda bu üçlügiň iň pes derejesi.

2005aňy-ýakynda 2005-nji ýylda globalB jemi içerki önümiň 20 göterimini tutdy.2023-nji we 2024-nji ýyllarda EUB-niň ykdysadyýeti 3 göterim azalsa we pandemiýadan öňki ösüş depgini ýylda 0,5 göterim ýokarlansa, dünýäniň galan bölegi 3 göterim össe, 2030-njy ýyllaryň başynda bu mukdaryň diňe ýarysyny düzer. pandemiýadan öňki global ortaça).2023-nji ýylyň gyşy sowuk bolsa we ýakyn geljekdäki çökgünligiň agyrdygyny subut etse, global jemi içerki önümdäki Europeewropanyň paýy has çalt düşüp biler.

Iň erbet tarapy, Europeewropa harby güýç taýdan beýleki güýçlerden yza galýar.Europeanewropa ýurtlary onlarça ýyl bäri harby çykdajylardan ýüz öwürýärler we bu maýa goýum ýetmezçiligini aňsatlyk bilen öwezini dolup bilmeýärler.Häzirki wagtda Europeanewropanyň islendik harby çykdajylary, ýitirilen wagtyň öwezini dolmak üçin, ykdysadyýetiň beýleki bölekleri üçin amatly çykdajy bolup, ösüşi hasam artdyrar we sosial çykdajylaryň azaldylmagy barada agyr kararlary mejbur eder.

Russiýanyň ýagdaýy EUB-den has agyr.Dogry, ýurt henizem Aziýa nebit we gaz eksportyndan uly girdeji gazanýar.Uzak möhletde Russiýanyň nebit we gaz pudagy, hatda Ukrainadaky söweş gutarandan soň hem pese gaçmagy ähtimal.Russiýanyň ykdysadyýetiniň galan bölegi kynçylyk çekýär we Günbatar sanksiýalary ýurduň energetika pudagyny zerur tehniki tehniki tejribeden we maýa goýum maliýelerinden mahrum eder.

Nowewropa Russiýa energiýa üpjünçisi hökmünde ynamyny ýitirensoň, Russiýanyň ýeke-täk durmuşa geçirip biljek strategiýasy, energiýasyny Aziýa müşderilerine satmak.Bagtymyza, Aziýada ösýän ykdysadyýetler köp.Russiýa üçin bagtsyz, tutuş turbageçiriji ulgamy we energiýa infrastrukturasy häzirki wagtda Europeewropa eksport etmek üçin guruldy we gündogary aňsatlyk bilen öwrüp bilmeýär.Energetika eksportyny üýtgetmek üçin Moskwa üçin birnäçe ýyl we milliardlarça dollar gerek bolar we bu diňe Pekiniň maliýe şertlerine gönükdirilip bilner.Energetika pudagynyň Hytaýa garaşlylygy has giň geosyýasy syýasata geçer, bu hyzmatdaşlygyň Russiýanyň barha kiçi rol oýnaýandygyny görkezýär.Russiýanyň prezidenti Wladimir Putiniň 15-nji sentýabrda hytaýly kärdeşi Si Szinpiniň Ukrainadaky söweş barada "soraglar we aladalar" bardygyny boýun almagy Pekin bilen Moskwanyň arasynda bar bolan güýç tapawudyny görkezýär.

 

Iýmit ýetmezçiligi we elýeterli zatlaryň ýokary bahasy bu sebitlerde energiýa däl-de, has köp problema döredip biler.Ukrainadaky söweş köp mukdarda bugdaý we beýleki däne hasylyny we transport ýollaryny zaýalady.Müsür ýaly esasy azyk import edijiler köplenç azyk çykdajylarynyň ýokarlanmagy bilen baglanyşykly syýasy tolgunyşyklardan howatyrlanmaga esas bar.

Dünýä syýasatynyň iň esasy ugry, Hytaý bilen Amerikanyň Birleşen Ştatlarynyň iň möhüm iki döwleti bolan dünýä tarap barýandygymyzdyr.Europeewropanyň dünýä meselelerinden daşda durmagy ABŞ-nyň bähbitlerine zyýan ýetirer.Europeewropa köplenç demokratik, kapitalistik we adam hukuklaryna we düzgünlere esaslanýan halkara tertibine ygrarly.AlsoB şeýle hem howpsuzlyga, maglumatlaryň gizlinligine we daşky gurşawa degişli düzgünlerde dünýäni öňe sürdi, köpmilletli korporasiýalary dünýädäki özüni alyp barşyny Europeanewropa standartlaryna laýyklaşdyrmaga mejbur etdi.Russiýanyň çetleşdirilmegi ABŞ-nyň bähbitleri üçin has oňyn bolup görünse-de, Putiniň (ýa-da onuň oruntutary) weýran ediji ýollar bilen, hatda katastrofiki ýollar bilen ýurduň boýy we abraýyny ýitirmegine reaksiýa bildirýär.

Economyewropa ykdysadyýetini durnuklaşdyrmak üçin göreşýärkä, ABŞ mümkin boldugyça ony goldamaly, şol sanda LNG ýaly käbir energiýa çeşmelerini eksport edip.Muny ýerine ýetirmekden has aňsat aýdyp bolar: Amerikalylar özleriniň ýokarlanýan energiýa çykdajylaryna entek doly oýanmadylar.ABŞ-da tebigy gazyň bahasy şu ýyl üç esse ýokarlandy we ABŞ kompaniýalarynyň Europeewropada we Aziýada girdejili LNG eksport bazarlaryna girmäge synanyşmagy sebäpli has ýokary bolup biler.Energetika bahalary hasam ýokarlan halatynda ABŞ-ly syýasatçylar Demirgazyk Amerikada energiýanyň elýeterliligini saklamak üçin eksporty çäklendirmek üçin basyş ederler.

Has gowşak Europeewropa bilen ýüzbe-ýüz bolan ABŞ-nyň syýasatçylary Birleşen Milletler Guramasy, Bütindünýä Söwda Guramasy we Halkara Walýuta Gaznasy ýaly halkara guramalarynda şuňa meňzeş ykdysady ýaranlaryň has giň toparyny ösdürmek isleýärler.Bu Hindistan, Braziliýa we Indoneziýa ýaly orta güýçleriň has köp duşuşmagyny aňladyp biler.Muňa garamazdan, Europeewropany çalyşmak kyn ýaly.Amerikanyň Birleşen Ştatlary onlarça ýyl bäri yklym bilen umumy ykdysady gyzyklanmalardan we düşünişmelerden peýdalandy.Europeewropanyň ykdysady taýdan häzirki pese gaçmagy bilen Amerikanyň Birleşen Ştatlary giň demokratiýany goldaýan halkara tertibi baradaky garaýşyna has berk garşylyk görkezer.